Ιερά Μονή Φιλοθέου - Άγιον Όρος
Στο βορειοανατολικό τμήμα της αθωνικής χερσονήσου, σε ένα καταπράσινο οροπέδιο, σε υψόμετρο 330 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, εκτίνεται η φημισμένη Ιερά Μονή Φιλοθέου.
Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα και πολυπληθέστερα μοναστήρια του Αγίου Όρους που γειτνιάζει με την Μονή Καρακάλλου και με το Κάθισμα Μυλοποτάμου της Μεγίστης Λαύρας.
Η ίδρυση του μοναστηριού τοποθετείται στα τέλη του 10ου αιώνα και από το 1574 κατατάσσεται 12ο στην ιεραρχία των 20 αγιορείτικων μονών. Η Ιερά Μονή Φιλοθέου εορτάζει στις 25 Μαρτίου στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.
Λειτουργεί με κοινοβιακό τρόπο από το 1973 και σε αυτήν υπάγονται 14 κελιά από τα οποία τα δύο είναι στις Καρυές και τα υπόλοιπα κοντά στο μοναστήρι.
Ηγούμενος της μονής σήμερα είναι ο αρχιμανδρίτης Νικόδημος, και προηγούμενος ήταν ο μακαριστός γέροντας Εφραίμ της Αριζόνας.
Σύμφωνα με την παράδοση η Ιερά Μονή Φιλοθέου ιδρύθηκε πριν το 972 από τον ησυχαστή Όσιο Φιλόθεο ο οποίος ήταν μαθητής του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη.
Η παλαιότερη ονομασία του μοναστηριού ήταν «Μονή της Φτέρης» κάτι που μάλλον οφείλεται στο φυτό φτέρη που ευδοκιμεί στην περιοχή.
Πρώτη αναφορά του μοναστηριού σε έγγραφο έχουμε το 1013, όπου αναφέρεται με το παλιό του όνομα. Το 1015 σε έγγραφο του Πρωτεπιστάτη Νικηφόρου συναντάμε την Μονή Φιλοθέου με το σημερινό της όνομα.
Από τους πρώτους ευεργέτες του μοναστηριού τον 11ο αιώνα ήταν ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Γ΄ Βοτανειάτης.
Αργότερα, τους επόμενους αιώνες, η Μονή Φιλοθέου θα λάβει ιδιαίτερη φροντίδα από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες της Δυναστείας των Παλαιολόγων Ανδρόνικο Β΄, Ανδρόνικο Γ΄ και Ιωάννη Ε΄.
Εκτός από τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες το μοναστήρι βοήθησαν Ρουμάνοι, Σέρβοι, και Ίβηρες ηγεμόνες.
Το 1346 ο Σέρβος ηγεμόνας Στέφανος Δουσάν επάνδρωσε την Μονή Φιλοθέου εκδίδοντας χρυσόβουλο με το οποίο επέτρεπε την είσοδο Σέρβων ασκητών στο Άγιο Όρος. Συνέπεια της βοήθειας αυτής ήταν η προσέλευση στο μοναστήρι πολλών μοναχών σέρβικης καταγωγής.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης η Ιερά Μονή Φιλοθέου θα βρεθεί σε κατάσταση αποδιοργάνωσης και ερήμωσης.
Θα ορθοποδήσει όμως και πάλι, όταν στις αρχές του 16ου αιώνα θα αναλάβει την ηγουμενία ο Όσιος Διονύσιος ο «εν Ολύμπω», μία από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες της τουρκοκρατούμενης Ορθοδοξίας.
Ο Όσιος Διονύσιος ήταν αρχικά μοναχός στην γειτονική Μονή Καρακάλλου. Όταν ανέλαβε την ηγουμενία της Μονής Φιλοθέου, ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη όπου και εξασφάλισε δωρεές για το μοναστήρι και στην επιστροφή του έφερε μαζί νέους μοναχούς για να επανδρώσουν την μονή.
Καθιέρωσε τον κοινοβιακό τρόπο λειτουργίας κάτι που προκάλεσε τις έντονες αντιδράσεις των σλαβόφωνων μοναχών οι οποίοι τον ανάγκασαν τελικά να αποχωρήσει.
Το 1533 το μοναστήρι περνούσε μεγάλη οικονομική κρίση και αναγκάστηκε να πουλήσει το Κελί Σταυρονικήτα στον Επίσκοπο Γρηγόριο Γηρομέριο, ο οποίος αργότερα το μετέτρεψε σε κυρίαρχη μονή.
Η Ιερά Μονή Φιλοθέου βρισκόταν σε διαμάχη με την Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας για την διεκδίκηση των κελιών του Μυλοποτάμου και Κραββάτου όταν τελικά στα τέλη του 16ου αιώνα υπάχθηκαν επίσημα στην Μεγίστη Λαύρα.
Τον 18ο αιώνα μόνασε στην Ιερά Μονή Φιλοθέου μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Ορθόδοξου μοναχισμού, ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος ήταν και πρώην μαθητής της Αθωνιάδας Σχολής.
Το 1871 μία μεγάλη πυρκαγιά έκαψε σημαντικό μέρος του μοναστηριού, και το 1900 η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους υποστήριξε την ανακαίνιση και αποκατάσταση των ζημιών.
Από το 1906 η Ιερά Μονή Φιλοθέου διασώζεται όπως και σήμερα. Στον Καναδά και στις ΗΠΑ έχουν ιδρυθεί μετόχια της Μονής Φιλοθέου τα οποία αποτελούν φωτεινούς φάρους ορθοδοξίας στην περιοχή.
Από τα κτίσματα της πρώιμης βυζαντινής Μονής Φιλοθέου ελάχιστα ορατά πράγματα σώζονται σήμερα.
Οι εγκαταστάσεις της μονής ανήκουν στον 16ο 18ο 19ο αιώνα κάτι που συμβαίνει και στα περισσότερα μοναστήρια του Αγίου Όρους.
Το πρώτο Καθολικό ήταν βασιλικού ρυθμού και οικοδομήθηκε πριν τα μέσα του 16ου αιώνα, με παραστάσεις Κρητικής τεχνοτροπίας.
Στην θέση του χτίστηκε το 1746 νέο Καθολικό που υπάρχει μέχρι σήμερα και τοιχογραφήθηκε σε δύο φάσεις, μία το 1752 και μία το 1765.
Στην ανέγερση του νέου Καθολικού, το οποίο τιμάται στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, βοήθησαν οικονομικά οι ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας Κωνσταντίνος Μαυροκορδάτος και Γρηγόριος Γκίκας.
Η Τράπεζα της Ιεράς Μονής Φιλοθέου αποτελεί απλό ορθογώνιο κτίσμα του 1540. Έχει τοιχογραφίες του 16ου αιώνα που αποδίδονται στον αγιογράφο Τζώρτζη, ο οποίες όμως δεν σώζοντα σε καλή κατάσταση λόγω της πυρκαγιάς του 1871.
Η Φιάλη αγιασμού της Μονής Φιλοθέου βρίσκεται μεταξύ του Καθολικού και της Τράπεζας και είναι κατασκευασμένη από λευκό μάρμαρο, με γλυπτό διάκοσμο.
Ο θόλος της είναι τοιχογραφημένος τον 18ο αιώνα. Τα παρεκκλήσια της Ιεράς Μονής Φιλοθέου είναι 9, από τα οποία τα 3 βρίσκονται εκτός μονής.
Από τα υπόλοιπα 6 τα δύο είναι στο Καθολικό, των Αρχαγγέλων και του Γενεσίου του Προδρόμου. Στο κωδωνοστάσιο βρίσκεται το παρεκκλήσι της Αγίας Μαρίνας.
Στην Ιερά Μονή Φιλοθέου φυλάσσονται πολλά ιερά κειμήλια όπως Σταυρός από Τίμιο Ξύλο, άμφια, ιερά σκεύη, λειψανοθήκες και άλλα.
Παλαιότερα σωζόταν στο μοναστήρι ένας πολύτιμος ορθόδοξος θησαυρός, ένα καρφί από την Σταύρωση του Κυρίου μας. Το κειμήλιο αυτό το είχε αφιερώσει στην Μονή Φιλοθέου ο Νικηφόρος Γ΄ ο Βοτανειάτης, όμως μεταφέρθηκε με θαυματουργικό τρόπο στην Ιερά Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ στην Θάσο που είναι μετόχι της Μονής Φιλοθέου.
Ο επισκέπτης του μοναστηριού έχει την ευλογία να προσκυνήσει τα Ιερά Λείψανα πολλών αγίων, όπως για παράδειγμα αυτά της Αγίας Μαρίνας στην οποία είναι αφιερωμένο και ένα από τα παρεκκλήσια.
Από τα πιο αξιόλογα κειμήλια είναι η άφθαρτη δεξιά χείρα του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου, του μεγάλου πατέρα και διδάσκαλου της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Δωρίσθηκε στην μονή από τον Ανδρόνικο Β΄ Παλαιολόγο μαζί με χρυσόπλεκτη λειψανοθήκη. Ιερά Λείψανα του Αγίου Ιωάννη Χρυσόστομου υπάρχουν και σε άλλα μοναστήρια του Αγίου Όρους, όπως στην Μονή Βατοπαιδίου και στην Μονή Παντοκράτορος.
Οι δύο πιο σπουδαίες εικόνες της Ιεράς Μονής Φιλοθέου είναι η Παναγία η «Γλυκοφιλούσα» και η Παναγία η «Γερόντισσα».
Η Παναγία η «Γλυκοφιλούσα» βρίσκεται στο αριστερό προσκυνητάρι του Καθολικού και είναι μία αμφιπρόσωπη εικόνα όπου στην πίσω πλευρά της απεικονίζεται η Σταύρωση.
Σύμφωνα με την παράδοση την περίοδο της εικονομαχίας η γυναίκα του βυζαντινού πατρικίου Συμεών έριξε την εικόνα στην θάλασσα για να την σώσει από την μανία των εικονομάχων.
Η εικόνα με θαυματουργικό τρόπο έφτασε στις ανατολικές ακτές του Αγίου Όρους από την Κωνσταντινούπολη όπου και την εντόπισε ο ηγούμενος της Μονής Φιλοθέου.
Στο σημείο που βρέθηκε η εικόνα ανάβλυσε αγίασμα το οποίο έκανε και κάνει πολλά θαύματα θεραπεύοντας ασθένειες και στειρότητα. Λέγεται ότι η Παναγία η «Γλυκοφιλούσα» είναι ένα από τα 70 έργα που ζωγράφισε ο Ευαγγελιστής Λουκάς.
Στην βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Φιλοθέου διασώζονται περίπου 400 χειρόγραφα από τα οποία τα 54 είναι σε περγαμηνή και τα 2 είναι ειλητάρια του 14ου αιώνα.
Επίσης τα 18 από τα χειρόγραφα είναι μουσικά. Σημαντικότερο όλων των χειρογράφων είναι ένα εικονογραφημένο τετραευάγγελο 10ου αιώνα, που συγκαταλέγεται στα αρχαιότερα του Αγίου Όρους.
Στην συλλογή του αρχείου της Ιεράς Μονής Φιλοθέου υπάρχουν πολλά έγγραφα που έχουν να κάνουν με εκχωρήσεις, απογραφές, δωρεές και άλλα.
Όπως για παράδειγμα έγγραφο πώλησης ενός μονυδρίου προς την Μεγίστη Λαύρα, ή το χρυσόβουλο του Ανδρόνικου Β΄ με το οποίο γίνεται η δωρεά της δεξιάς χείρας του Ιωάννη Χρυσόστομου.
Χιλιάδες είναι και τα έντυπα βιβλία της Μονής Φιλοθέου από τα οποία πολλά είναι στην ρουμάνικη και ρώσικη γλώσσα.
