Ιερά Μονή Σταυρονικήτα - Άγιον Όρος
Στο μέσο της ανατολικής πλευράς της Αθωνικής χερσονήσου, ανάμεσα στην Μονή Ιβήρων και την Μονή Παντοκράτορος, βρίσκεται η Ιερά Μονή Σταυρονικήτα η οποία είναι θεμελιωμένη πάνω σε μια βραχώδη απόκρημνη ακτή.
Η έκταση που καταλαμβάνει το μοναστήρι είναι μόλις το 1/10 της έκτασης της Ιεράς Μονής Βατοπαιδίου, γεγονός που το καθιστά το μικρότερο από όλα τα μοναστήρια του Αγίου Όρους.
Παρόλο το μικρό του μέγεθος πρόκειται για ένα εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό συγκρότημα με φρουριακό χαρακτήρα όπου την εντύπωση κερδίζουν ο αμυντικός Πύργος και το πέτρινο υδραγωγείο.
Η Μονή Σταυρονικήτα πανηγυρίζει στις 6 Δεκεμβρίου προς τιμήν του Αγίου Νικολάου και βρίσκεται ιεραρχικά στην 15η θέση ανάμεσα στις 20 αγιορείτικες μονές, αμέσως μετά την Ιερά Μονή Αγίου Παύλου.
Λειτουργεί κοινοβιακά από το 1968 και μάλιστα στην σύγχρονη αγιορείτικη ιστορία του 20ου αιώνα ήταν το πρώτο μοναστήρι που από ιδιόρρυθμο έγινε κοινόβιο και στην συνέχεια ακολούθησαν και όλα τα υπόλοιπα.
Ηγούμενος της Μονής Σταυρονικήτα σήμερα είναι ο αρχιμανδρίτης γέρων Τύχων. Στο μοναστήρι ανήκουν 8 κελιά στις Καρυές και 34 καλύβες στην περιοχή της Καψάλας.
Η ίδρυσή της Ιεράς Μονής Σταυρονικήτα τοποθετείται ιστορικά μεταξύ 10ου και 11ου αιώνα. Υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές για το πώς προέκυψε το όνομα του μοναστηριού, οι επικρατέστερες όμως είναι δύο. Η
πρώτη συνδέει την μονή με δύο μοναχούς ονόματι Σταύρος και Νικήτας οι οποίοι μόνασαν σε μικρό κελί της περιοχής. Η δεύτερη εκδοχή θέλει ιδρυτή του μοναστηριού τον Νικηφόρο Σταυρονικήτα, ο οποίος ήταν αξιωματικός του αυτοκράτορα Τσιμισκή στα τέλη του 10ου αιώνα.
Η πρώτη αναφορά στο μοναστήρι γίνεται σε έγγραφο του 1012, το οποίο σώζεται στο αρχείο της μονής Μεγίστης Λαύρας.
Η μοίρα της Ιεράς Μονής Σταυρονικήτα ήταν παρόμοια με αυτή των υπόλοιπων μονών του Αγίου Όρους. Τον 12ο και τον 13ο αιώνα λεηλατήθηκε από πειρατές και Λατίνους με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί από την μοναχική αδελφότητα και να ερημώσει.
Μάλιστα έχασε τον τίτλο της κυρίαρχης μονής και το 1287 παραχωρήθηκε ως κελί στην Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου. Αργότερα πέρασε στην δικαιοδοσία της Μονής Φιλοθέου από την οποία την αγόρασε το 1533 ο ιερομόναχος Γρηγόριος, που ήταν ηγούμενος της μονής Γηρομερίου στην Θεσπρωτία.
Ο Γρηγόριος ανέστησε το μοναστήρι, ανακαινίζοντας τα κτίρια, μεγαλώνοντας το περιφερειακό τείχος και θεμελιώνοντας το Καθολικό. Λίγα χρόνια αργότερα μετά τον θάνατο του Γρηγορίου, το έργο του ανέλαβε να συνεχίσει ο Πατριάρχης Ιερεμίας Α΄ που θεωρείται και ο κυριότερος κτίτορας της μονής.
Ο Ιερεμίας προίκισε την Μονή Σταυρονικήτα με πολλά κειμήλια και την επανέφερε στην τάξη των κυρίαρχων μονών. Επίσης καθιέρωσε το «κοινοβιακό σύστημα», την ώρα που η πλειονότητα των αγιορείτικων μονών ακολουθούσε την «ιδιορρυθμία».
Μάλιστα το 1544 παραιτήθηκε από Πατριάρχης και έζησε στο μοναστήρι μέχρι το τέλος της ζωής του σαν απλός μοναχός. Τον 17ο αιώνα ο Βοεβόδας της Βλαχίας Σερμπάν Κατακουζηνός έχτισε το χαρακτηριστικό υδραγωγείο της μονής με τις λίθινες τοξωτές κολόνες.
Μετά την περίοδο της ακμής η Μονή Σταυρονικήτα δοκιμάστηκε από πολλές πυρκαγιές και οικονομικά προβλήματα. Σε κώδικα της Μονής Παντελεήμονος αναφέρεται πως το μοναστήρι κάηκε το 1741. Από τους σημαντικούς ευεργέτες της μονής την περίοδο αυτή ήταν ο ηγεμόνας της Βλαχίας Αλέξανδρος Γκίκας.
Οι δοκιμασίες συνεχίστηκαν στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, όπου η μονή εγκαταλείφθηκε μέχρι το 1830. Επόμενες διαδοχικές πυρκαγιές με χειρότερη αυτή του 1879 προκάλεσαν ανυπολόγιστες ζημιές.
Την κηδεμονία της μονής ανέλαβε η Ιερά Κοινότητα, η οποία το 1893 όρισε επίτροπο του μοναστηριού τον προηγούμενο της Μονής Βατοπαιδίου, Θεόφιλο. Ο Θεόφιλος κατάφερε με πολύ προσπάθεια να εξυγιάνει τα οικονομικά της μονής μέσα σε μια δεκαετία.
Την δεκαετία του 1960 η μονή κόντεψε και πάλι να ερημωθεί με αποκορύφωμα το 1967 να φτάσει να αριθμεί μόνο 4 μοναχούς.
Η Ιερά Κοινότητα πρότεινε σε δύο μοναχούς από την Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου της Μονής Ιβήρων να αναλάβουν την επάνδρωση και κοινοβιοποίηση της Μονής Σταυρονικήτα.
Ο Άγιος Παΐσιος που τότε μόναζε εκεί τους ενθάρρυνε να το κάνουν και μάλιστα τους συμπαραστάθηκε στο εγχείρημα.
Έτσι τον Αύγουστο του 1968 εγκαταστάθηκαν και οι τρεις τους στο εγκαταλελειμμένο σχεδόν μοναστήρι και ξεκίνησαν τις προσπάθειες αναδιοργάνωσης.
Την ίδια χρονιά η μονή μετατράπηκε σε κοινόβιο με σιγίλλιο του Πατριάρχη Αθηναγόρα Α΄ και λίγο αργότερα ο Άγιος Παΐσιος εγκαταστάθηκε στο κελί του Τιμίου Σταυρού.
Από την Ιερά Μονή Σταυρονικήτα προέρχεται ο Μητροπολίτης Μαδαγασκάρης Ιγνάτιος ο οποίος τελεί μεγάλο ορθόδοξο ιεραποστολικό έργο στην Αφρική.
Το Καθολικό της Ιεράς Μονής Σταυρονικήτα ολοκληρώθηκε στα μέσα του 16ου αιώνα από τον Πατριάρχη Ιερεμία και είναι το μικρότερο Καθολικό στο Άγιο Όρος.
Είναι αφιερωμένο στον Άγιο των θαλασσών και προστάτη των ναυτικών Άγιο Νικόλαο. Δεν ακολουθεί τον συνήθη αγιορείτικο ρυθμό που έχουν τα υπόλοιπα μοναστήρια του Αγίου Όρους, λόγω του πολύ περιορισμένου χώρου.
Εδώ απουσιάζουν τα πλευρικά παρεκκλήσια που συναντούμε συνήθως Είναι αγιογραφημένο από το χέρι του ξακουστού ζωγράφου της Κρητικής Σχολής, Θεοφάνη Στρελίτζα και από τον γιο του Συμεών.
Οι τοιχογραφίες είναι σε καλή κατάσταση καθώς η μετέπειτα επιζωγράφισή τους βοήθησε στην διατήρηση των κατώτερων στρωμάτων.
Οι τοιχογραφίες αυτές αποκαλύφθηκαν από την αρχαιολογική υπηρεσία την δεκαετία του 1980.
Η Τράπεζα της Ιεράς Μονή Σταυρονικήτα είναι ενσωματωμένη στο 1ο όροφο της νοτιοανατολικής πτέρυγας και έχει αρκετές τοιχογραφίες οι οποίες και αυτές αποδίδονται στον Θεοφάνη και την ομάδα του.
Το μοναστήρι δεν διαθέτει Φιάλη αγιασμού. Η μονή έχει 6 παρεκκλήσια εντός και εκτός του περιβόλου της. Το σημαντικότερο είναι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου.
Στην Ιερά Μονή Σταυρονικήτα φυλάσσονται πολλά ιερά κειμήλια όπως σταυροί, ιερά σκεύη, εγκόλπια, άμφια, επιτραχήλια και θαυμάσιες φορητές εικόνες.
Στην μονή φυλάσσεται επίσης και το μισό όστρακο από το στρείδι που βρέθηκε πάνω στην θαυματουργή εικόνα του Αγίου Νικολάου, όπως αναφέρεται παρακάτω.
Στο μοναστήρι υπάρχουν πολλά Ιερά Λείψανα για προσκύνημα όπως τμήμα της κάτω σιαγόνας του Τιμίου Προδρόμου, μέρος από το αριστερό χέρι της Θεοπρομήτορος Άννας, τεμάχιο από την κάρα του Ιερομάρτυρος Φωκά και άλλα.
Η σημαντικότερη εικόνα που υπάρχει στην Ιερά Μονή Σταυρονικήτα είναι η ψηφιδωτή εικόνα του Αγίου Νικολάου του Στρειδά.
Η θαυματουργή αυτή εικόνα είναι μάλλον έργο των αρχών του 14ου αιώνα και βρέθηκε στο μοναστήρι στα χρόνια του Πατριάρχη Ιερεμία δηλαδή τον 16ο αιώνα.
Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα πιάστηκε στα δίχτυα κάποιων ψαράδων, έχοντας ένα στρείδι κολλημένο στο μέτωπο του Αγίου. Ένας από αυτούς θέλησε από ευλάβεια να το ξεκολλήσει και αμέσως άρχισε από την εικόνα να ρέει αίμα πού μέχρι σήμερα είναι ορατό και βεβαιώνει το θαύμα.
Οι ψαράδες παρέδωσαν την θαυματουργή εικόνα στον Πατριάρχη Ιερεμία ο οποίος την τοποθέτησε στο Καθολικό και αφιέρωσε τον ναό στο όνομα του Αγίου Νικολάου.
Το ένα κέλυφος του στρειδιού ο Πατριάρχης Ιερεμίας το έκανε δισκάριο για το ύψωμα της Παναγίας.
Το δεύτερο το έκανε εγκόλπιο και το έδωσε στον Πατριάρχη Ρωσίας Ιώβ και σήμερα βρίσκεται στο σκευοφυλάκιο του Πατριαρχείου Μόσχας.
Άλλες αξιόλογες εικόνες της Μονής Σταυρονικήτα είναι μια σειρά φορητών εικόνων του Δωδεκάορτου οι οποίες αποδίδονται στον σπουδαίο Θεοφάνη.
Η βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Σταυρονικήτα βρίσκεται στο ισόγειο της νοτιοδυτικής πτέρυγας.
Η συλλογή των χειρογράφων περιλαμβάνει περίπου διακόσιους κώδικες από τους οποίους οι 58 είναι περγαμηνοί, οι δύο βομβύκινοι και τρία ειλητάρια.
Μάλιστα 34 από τα χειρόγραφα είναι εικονογραφημένα. Αξιοσημείωτο είναι ένα ευαγγελιστάριο από περγαμηνή στο οποίο απεικονίζονται 4 ευαγγελιστές ως αρχαίοι φιλόσοφοι.
Η βιβλιοθήκη περιέχει και πολλά έντυπα βιβλία μεταξύ των οποίων και κάποια παλαίτυπα.
Σύμφωνα με τον Θωμά Παπαδόπουλο στις «Βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους» η πρώτη ελληνική έκδοση που εντοπίζεται στη Μονή Σταυρονικήτα είναι ένα λεξικό του Φαβωρίνου του 1523.
Φαξ : 23770 23255
Τηλέφωνο : 23770 23255