Ιερά Μονή Οσίου Γρηγορίου - Άγιον Όρος
Στη δυτική πλευρά του Άθω, ανάμεσα στα μοναστήρια της Σιμωνόπετρας και του Οσίου Διονυσίου, πάνω σε απότομους και κρημνώδεις βράχους είναι χτισμένη η παραθαλάσσια Μονή του Οσίου Γρηγορίου, που είναι μία από τις μικρότερες μονές του Αγίου Όρους.
Το μοναστήρι ιδρύθηκε λίγο πριν τα μέσα του 14ου αιώνα και εορτάζει στις 6 Δεκεμβρίου, στην μνήμη του Αγίου Νικολάου.
Ο επισκέπτης φτάνοντας στο όμορφο λιμανάκι της μονής διασχίζει ένα γραφικό λιθόστρωτο καλντερίμι που τον οδηγεί σε έναν ανθόκηπο λίγο πριν την κεντρική πύλη. Πάνω από την πύλη υψώνεται μία πολυώροφη πτέρυγα που χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, γνωστή ως πτέρυγα του παπά-Συμεών.
Με την προσθήκη αυτής της πτέρυγας δημιουργήθηκε μία δεύτερη αυλή στο μοναστήρι στην οποία δεσπόζει μία πολύφυλλη κληματαριά περιτριγυρισμένη από μικρούς δενδρόκηπους.
Η Ιερά Μονή Οσίου Γρηγορίου είναι μια από τις 20 Μονές της Αθωνικής Πολιτείας και καταλαμβάνει την 17η θέση στην ιεραρχία, αμέσως μετά την Μονή Ξενοφώντος.
Λειτουργεί ως κοινόβιο από το 1840, με Σιγίλλιο του Πατριάρχη Ανθίμου Δ΄. Ηγούμενός της μονής από το 2014 είναι ο Ιερομόναχος Χριστοφόρος ο οποίος διαδέχτηκε τον σεβάσμιο γέρων Γεώργιο Καψάνη που είχε την ηγουμενία για περισσότερα από 40 χρόνια. Στην Μονή Γρηγορίου υπάγονται 6 καθίσματα και 5 κελιά.
Η ίδρυση της Ιεράς Μονής Οσίου Γρηγορίου τοποθετείται ιστορικά λίγο πριν από τα μέσα του 14ου αιώνα, την περίοδο δηλαδή που γίνονται και οι πρώτες επίσημες αναφορές στο όνομά της σε έγγραφα του 1347 και 1348.
Η πρώιμη ιστορία του μοναστηριού συνδέεται με το όνομα του Αγίου Γρηγορίου του Σιναΐτη, του μεγάλου ησυχαστή και δάσκαλου της «νοεράς προσευχής». Ο Άγιος Γρηγόριος ο Σιναΐτης βρέθηκε στο Άγιο Όρος και για ένα διάστημα ασκήτεψε στην ευρύτερη περιοχή του μοναστηριού.
Ένας από τους μαθητές του ήταν ο συνονόματός του Όσιος Γρηγόριος ο «νέος» ο οποίος καταγόταν από την Σερβία και δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα για τον βίο του.
Ο Όσιος Γρηγόριος ο «νέος» αρχικά ασκήτευσε σε ένα σπήλαιο λίγο πιο πάνω από την σημερινή μονή το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα και είναι επισκέψιμο.
Μάλιστα στο σημείο υπάρχει μέχρι σήμερα πηγή καθαρού νερού η οποία σύμφωνα με την παράδοση ανέβλυσε ως εκ θαύματος από έναν βράχο μετά από προσευχή και χτύπημα με την ράβδο του Οσίου Γρηγορίου.
Κάποια στιγμή ο Όσιος Γρηγόριος ο «νέος» κατέβηκε χαμηλότερα και έχτισε την μονή στην σημερινή της θέση προς τιμήν του Αγίου Νικολάου.
Προς τα τέλη του 14ου αιώνα στο Άγιο Όρος υπήρχαν 25 μοναστήρια με την Ιερά Μονή Οσίου Γρηγορίου να κατατάσσεται 22η στην ιεραρχία και η αδελφότητά της να απαριθμεί 270 μοναχούς.
Το 1497 η μονή βρέθηκε σε δεινή θέση και ερημώθηκε λόγω των επιδρομών των Βαρβάρων Αγαρινών οι οποίοι την έκαψαν και την κατέστρεψαν.
Το μοναστήρι ξαναχτίστηκε από τον ηγεμόνα της Μολδαβίας Στέφανο τον Μέγα ο οποίος ξόδεψε μεγάλα ποσά για την αναστήλωση του.
Την περίοδο της τουρκοκρατίας η μονή βοηθήθηκε και από άλλους ορθόδοξους ηγεμόνες των παραδουνάβιων περιοχών.
Στα τέλη του 17ου αιώνα η Ιερά Μονή Γρηγορίου ήταν από τις φτωχότερες αγιορείτικες μονές. Το ποσό που πλήρωνε το μοναστήρι στο οθωμανικό κράτος ως φόρο ήταν μόλις το ένα τέταρτο του ποσού που πλήρωναν άλλα μοναστήρια όπως η Μεγίστη Λαύρα, το Βατοπαίδι και το Χιλανδάρι.
Η Ιερά Μονή Γρηγορίου έγινε παρανάλωμα του πυρός για δεύτερη φορά το 1761. Το μοναστήρι κάηκε ολοσχερώς και οι πατέρες κατόρθωσαν να διασώσουν μόνο τα άγια λείψανα και τα ιερά κειμήλια.
Εκείνη την περίοδο σκευοφύλακας στο μοναστήρι ήταν ο Ιωακείμ ο «Μακρυγένης» από την Ακαρνανία. Το προσωνύμιο «Μακρυγένης» σύμφωνα με την παράδοση προέκυψε από την παρακάτω ιστορία. Μια μέρα ο Ιωακείμ έβλεπε από ψηλά το αποτεφρωμένο μοναστήρι και θρηνούσε.
Τότε εμφανίστηκε μπροστά του ένας σεβάσμιος γέροντας που τον διαβεβαίωσε ότι το μοναστήρι θα ξαναχτιστεί μεγαλύτερο και λαμπρότερο και τον προέτρεψε να αναλάβει τα διαδικαστικά του εράνου.
Ο Ιωακείμ τότε του απάντησε δύσπιστα πως το μοναστήρι θα ξαναχτιστεί όταν βγάλει ο ίδιος του γένια, πράγμα αδύνατον αφού ήταν σπανός. Ο γέροντας του απάντησε πως «και το μοναστήρι θα γίνει, και γένια θα βγάλεις» και εξαφανίστηκε. Πράγματι στο πρόσωπο του Ιωακείμ φύτρωσαν γένια τα οποία έφταναν μέχρι την γη.
Ο Ιωακείμ κατάλαβε πως ο γέροντας ήταν ο Άγιος Νικόλας, ο προστάτης της μονής, και πήρε θάρρος να ξεκινήσει τους εράνους. Κατάφερε να συγκεντρώσει πλούσιες δωρεές και από τον Σουλτάνο αλλά και από ηγεμόνες της Ουγγαροβλαχίας και να ανοικοδομήσει την μονή. Την ίδια περίοδο ένα πολύ σημαντικό γεγονός για την ιστορία της μονής θεωρείται η δωρεά των ιερών λειψάνων της Αγίας Αναστασίας της Ρωμαίας, η οποία από τότε είναι και Αυτή προστάτιδα της μονής.
Η Αγία Αναστασία η Ρωμαία έχει κάνει πάρα πολλά θαύματα και έχει το χάρισμα να θεραπεύει κάθε ασθένεια. Η μονή κάθε χρόνο πανηγυρίζει στην μνήμη της. Η Αγία Αναστασία μαζί με δύο άλλες αγίες, τη Θεοπρομήτορα Άννα και την Ισαπόστολο Μαρία Μαγδαληνή, είναι οι μόνες άγιες γυναίκες που κατά παράβαση του Άβατου πανηγυρίζονται στο Άγιο Όρος.
Στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης του 1821 την Ιερά Μονή Γρηγορίου κατέλαβαν τουρκικά στρατεύματα τα οποία προκάλεσαν πολλές ζημιές καίγοντας βιβλία και μετατρέποντας τον ναό σε στάβλο. Πολλοί πατέρες τότε έλαβαν μαρτυρικό θάνατο προσπαθώντας να υπερασπιστούν τον ιερό τόπο.
Μερικοί εκ των πατέρων πρόλαβαν να σώσουν διά θαλάσσης τα άγια λείψανα και τα περισσότερα από τα κειμήλια. Σταθμός στην ιστορία της Ιεράς Μονής Γρηγορίου είναι η ηγουμενία του παπά-Συμεών κατά τα τέλη του 19ου αιώνα ο οποίος τοποθετήθηκε ηγούμενος το 1859.
Ο παπά-Συμεών κατόρθωσε να εξοφλήσει τα παλιά δυσβάσταχτα χρέη της μονής και ξεκίνησε μεγάλο ανακαινιστικό πρόγραμμα. Με τις προσθήκες των νέων κτιρίων ή έκταση της μονής μέχρι το 1900 είχε διπλασιαστεί.
Η Ιερά Μονή Γρηγορίου είχε ενεργή συμμετοχή στον Μακεδονικό αγώνα με το μετόχι της «Μπαλαμπάνι» στην Χαλκιδική, όπου σήμερα βρίσκεται ο νέος Μαρμαράς.
Η μονή δοκιμάστηκε σκληρά και στα χρόνια του 2ου παγκοσμίου πολέμου λόγω έλλειψης τροφής και υπερτίμησης των διαθέσιμων εμπορευμάτων.
Τότε στο μοναστήρι συνέβη ένα γεγονός που είναι γνωστό ως «το θαύμα στον φούρνο». Κάποιοι μοναχοί στον φούρνο του μοναστηριού έβγαλαν το τελευταίο σιτάρι για να το στείλουν στους μύλους.
Τότε εμφανίστηκε ένα γεροντάκι που έμοιαζε με ιερέα ο οποίος τους ρώτησε αν αυτές είναι οι τελευταίες τους προμήθειες και οι μοναχοί απάντησαν καταφατικά. Τότε ο άγνωστος παππούλης πήρε στα χέρια του μία χούφτα από το σιτάρι, το ευλόγησε και το έριξε πάνω στο υπόλοιπο σιτάρι.
Όταν ερωτήθηκε από πού κατάγεται, απάντησε πως έρχεται από πολύ μακριά, από τα Μύρα της Λυκίας, που είναι και ο τόπος καταγωγής του Αγίου Νικολάου.
Οι μοναχοί προσφέρθηκαν να φιλέψουν τον άγνωστο γέροντα, αλλά μέχρι να του φέρουν το κέρασμα εκείνος εξαφανίστηκε.
Την Μονή Γρηγορίου τελικά την είχε επισκεφθεί ο ίδιος της ο προστάτης, ο Άγιος Νικόλαος και το σιτάρι που ευλόγησε έφθασε ως εκ θαύματος ώστε να έχει το μοναστήρι αφθονία μέχρι τον επόμενο θερισμό.
Η Ιερά Μονή Γρηγορίου επιτελεί μέχρι σήμερα πλούσιο ιεραποστολικό έργο στο Κολουέζι του Κονγκό (πρώην Ζαΐρ) φροντίζοντας για την στερέωση της ορθοδοξίας εκτός της πατρίδας μας.
Το Καθολικό της Ιεράς Μονής Οσίου Γρηγορίου είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο και ανεγέρθη από τον ηγούμενο Ιωακείμ λίγο μετά τα μέσα του 18ου αιώνα.
Είναι από τα σχετικά μικρά Καθολικά του Αγίου Όρους και η τοιχογράφηση του ολοκληρώθηκε το 1779 από τους ζωγράφους Γαβριήλ και Γρηγόριο από την Καστοριά.
Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του Καθολικού θεωρείται από τα σπουδαιότερα του Αγίου Όρους και έχει μεγάλη καλλιτεχνική αξία.
Είναι επίχρυσο και διακοσμημένο με παραστάσεις από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη.
Ο ανατολικός τοίχος του νάρθηκα ιστορήθηκε με σύγχρονες τοιχογραφίες μακεδονικής τεχνοτροπίας το 1981.
Η Τράπεζα της Μονής Γρηγορίου χτίστηκε μετά την πυρκαγιά του 1761 στα πλαίσια της γενικής ανοικοδόμησης επί ηγουμενίας Ιωακείμ.
Ανακαινίστηκε το 1993 και τοιχογραφήθηκε το 1995. Η Φιάλη του μοναστηριού είναι χτισμένη από λευκό μάρμαρο και σκεπάζεται με έναν ωραίο τοιχογραφημένο τρούλο που στηρίζεται σε 8 κίονες.
Στην μονή ανήκουν 14 παρεκκλήσια από τα οποία τα 7 βρίσκονται εντός της. Το 1851 προστέθηκε στην βόρεια πλευρά του Καθολικού το παρεκκλήσι του Οσίου Γρηγορίου το οποίο επικοινωνεί εσωτερικά με το Καθολικό.
Ανάμεσα στα πολλά κειμήλια της Ιεράς Μονής Οσίου Γρηγορίου συγκαταλέγονται σταυρός με κομμάτι Τίμιου Ξύλου από την σταύρωση του Κυρίου μας, δύο χρυσοκέντητοι Επιτάφιοι 16ου και 17ου αιώνα, εγκόλπια, λειψανοθήκες, άμφια, καλύμματα ευαγγελίων και λειτουργικά σκεύη.
Στο Ιερό του Καθολικού φυλάσσονται σε αργυρές ή επάργυρες λειψανοθήκες πλήθος τεμαχίων Τιμίων Λειψάνων από 100 περίπου αγίους της ορθόδοξης εκκλησίας μας.
Κάθε βράδυ κατά την ακολουθία του αποδείπνου τα Άγια Λείψανα εκτίθενται προς προσκύνηση για τους επισκέπτες.
Ανάμεσα τους βρίσκονται λείψανα των τριών προστατών του μοναστηριού, του Αγίου Νικολάου, του Οσίου Γρηγορίου και της Αγίας Αναστασίας της Ρωμαίας. Μάλιστα το δεξί χέρι της Αγίας Αναστασίας είναι καλυμμένο με το άφθαρτο δέρμα του.
Τα υπόλοιπα λείψανα της προστάτιδας και πολιούχου βγαίνουν μόνο στο πανηγύρι που γίνεται κάθε χρόνο προς τιμήν της.
Κάποια ακόμη αντιπροσωπευτικά Ιερά Λείψανα είναι τα εξής: το άφθαρτο το χέρι του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, ένας από τους τρεις ιεράρχες, μέρος από τον πήχη του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, τεμάχιο από την κνήμη του Αγίου Ιγνατίου του θεοφόρου, μέρος από την κάρα του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, άφθαρτο το χέρι της Αγίας Μακρίνας της μεγαλύτερης αδερφής του Αγίου Βασιλείου, δέρμα της Αγίας Παρασκευής της αθληφόρου, η κάτω σιαγόνα του Αγίου Ιωάννη του ελεήμονος του πατριάρχη Αλεξανδρείας και άλλα.
Στην συλλογή της Ιεράς Μονής Οσίου Γρηγορίου υπάρχει μεγάλος αριθμός φορητών εικόνων, βυζαντινής, μεταβυζαντινής και νεότερης περιόδου. Κάποιες από αυτές ξεχωρίζουν για την ιστορική, καλλιτεχνική και θρησκευτική αξία τους.
Μία από τις σπουδαιότερες εικόνες του μοναστηριού είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της «Παντάνασσας» ή αλλιώς της «Παλαιολογίνας».
Είναι βυζαντινή εικόνα του 14ου αιώνα και δωρίσθηκε στην Μονή Γρηγορίου τον 15ο αιώνα από τον ηγεμόνα της Μολδαβίας Στέφανο Μέγα και την σύζυγό του Μαρία Ασανίνα Παλαιολογίνα.
Στην 2η μεγάλη πυρκαγιά που έπληξε την Μονή Γρηγορίου το 1761 οι μοναχοί δεν πρόλαβαν να πάρουν την εικόνα από την φωτιά.
Όμως η εικόνα με θαυματουργικό τρόπο έμεινε σώα και αβλαβής παρότι τα πάντα γύρω της κάηκαν και έγιναν στάχτη.
Μία ακόμη ξεχωριστή εικόνα είναι αυτή της Παναγίας της «Γαλακτοτροφούσας» στην οποία η Θεοτόκος απεικονίζεται να θηλάζει το θείο βρέφος.
Είναι εικόνα του 17ου αιώνα και το θέμα της είναι από τα πιο σπάνια στην ορθόδοξη αγιογραφία.
Τέλος αξίζει να μνημονευθεί η εικόνα του Αγίου Νικολάου που κοσμεί το Καθολικό και είναι 15ου αιώνα.
Ο Άγιος Νικόλαος απεικονίζεται με γένια ναυτικού, ενώ η μύτη με τα δύο φρύδια του σχηματίζουν μία ανάποδη άγκυρα.
Οι σχηματισμοί στο μέτωπό του υπονοούν μία καταιγίδα ενώ κάτω από τα μάτια του σχηματίζονται δύο καράβια. Ο συμβολισμός είναι ξεκάθαρος αφού ο Άγιος είναι προστάτης των θαλασσών δείχνει ότι μπροστά στα μάτια του έχει πάντα τα καράβια και τα προστατεύει.
Η βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Γρηγορίου είναι πολύ καλά οργανωμένη σήμερα αν και το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής της είχε καταστραφεί από την πυρκαγιά του 1761 και έπειτα απογυμνώθηκε από τις τουρκικές λεηλασίες την περίοδο της ελληνικής επανάστασης.
Σήμερα η βιβλιοθήκη περιέχει 300 χειρόγραφα μεταξύ των οποίων 11 περγαμηνά και πάνω από 20.000 έντυπα βιβλία από τα οποία τα 630 είναι παλαίτυπα.
Στο αρχείο της μονής υπάρχουν επίσης πολλά έγγραφα μεγάλης ιστορικής αξίας όπως χρυσόβουλα, πατριαρχικά σιγίλλια και φιρμάνια.
Στην βιβλιοθήκη της μονής φυλάσσεται το μοναδικό χειρόγραφο που περιέχει ολόκληρο το διάσημο έργο με τίτλο «Ο Ποιμένας του Ερμά».
Η πρώτη ελληνική έκδοση που έχει εντοπίσει στη Μονή Γρηγορίου ο Θωμάς Παπαδόπουλος στις «Βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους» είναι η «Έκδοση της ορθοδόξου πίστεως» του Ιωάννου Δαμασκηνού που τυπώθηκε στη Βερόνα το 1531.
Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος στο Άγιον Όρος φημίζεται για την παραγωγή των εξαιρετικών μοναστηριακών προϊόντων της.
Το θυμίαμα, με την αρωματική του εσάνς, αποτελεί αγαπημένη επιλογή για την ενίσχυση της πνευματικής ατμόσφαιρας.
Τα κομποσχοίνια που φτιάχνονται με μεράκι και παράδοση προσφέρουν έναν διαχρονικό τρόπο για την εσωτερίκευση και την εσωτερική γαλήνη, οι εκδόσεις βιβλίων της μονής αντιπροσωπεύουν τον πνευματικό πλούτο και την πνευματική κληρονομιά που μοιράζεται η μονή με τον κόσμο.