Ιερά Μονή Κωνσταμονίτου - Άγιον Όρος
Παίρνοντας το καραβάκι της γραμμής από την Ουρανούπολη με κατεύθυνση προς την Δάφνη, ο τρίτος αρσανάς που συναντάμε είναι αυτός της Ιεράς Μονής Κωνσταμονίτου.
Ο δρόμος που οδηγεί στο μοναστήρι είναι ανηφορικός και διαρκεί περίπου μία ώρα ανάμεσα σε ελαιώνες και καστανιές.
Μετά την κοπιαστική πορεία προβάλει μπροστά στον επισκέπτη η μονή πνιγμένη στο πράσινο. Χτισμένη σε μία κατάφυτη πλαγιά, στο κέντρο της αθωνικής χερσονήσου, γειτνιάζει με την Μονή Ζωγράφου και την Μονή Δοχειαρίου.
Η Μονή Κωνσταμονίτου είναι ένα από τα λίγα μοναστήρια του Αγίου Όρους, που βρίσκεται στην ενδοχώρα της χερσονήσου, χωρίς να έχει εγγύτητα με τη θάλασσα και δεν επικοινωνεί εύκολα με τα υπόλοιπα μοναστήρια.
Η Μονή Κωνσταμονίτου εορτάζει στις 27 Δεκεμβρίου στην μνήμη του Πρωτομάρτυρα Στέφανου και βρίσκεται ιεραρχικά στην 20η θέση ανάμεσα στις μονές του Αγίου Όρους, αμέσως μετά την Μονή Παντελεήμονος.
Ακολουθεί το κοινοβιακό σύστημα διαβίωσης αδιάλειπτα από το 1800 και ηγούμενός της σήμερα από το 2018 είναι ο Αρχιμανδρίτης Χαράλαμπος
Σύμφωνα με τις πρώτες έγγραφες μαρτυρίες η ίδρυση της Ιεράς Μονής Κωνσταμονίτου τοποθετείται χρονικά στα μέσα του 11ου αιώνα.
Η πρώτη γραπτή αναφορά υπάρχει σε έγγραφο του 1097, το οποίο συνυπογράφει ο τότε ηγούμενος της μονής Ιλαρίων.
Στα παλαιότερα έγγραφα η μονή αναφέρεται με την ονομασία «Κασταμονίτου», ενώ από τον 14ο αιώνα και μετά επικρατεί η ονομασία «Κωνσταμονίτου». Σύμφωνα με τους δύο αυτούς διαφορετικούς τρόπους γραφής του ονόματος έχουμε και δύο διαφορετικές εκδοχές για τον ιδρυτή του μοναστηριού.
Με βάση τον παλαιότερο τρόπο γραφής, ιδρυτής της θεωρείται κάποιος μοναχός που ονομαζόταν Κασταμονίτης, όνομα συνηθισμένο στο Βυζάντιο την εποχή εκείνη, ή κάποιος που καταγόταν από την Κασταμώνα Παφλαγονίας της Μ. Ασίας.
Σύμφωνα με μία άλλη παράδοση, που βασίζεται στον δεύτερο τρόπο γραφής, η μονή ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Μέγα Κωνσταντίνο ο οποίος είχε χτίσει έναν μικρό ναό στην θέση που βρίσκεται σήμερα το μοναστήρι.
Το εκκλησάκι αυτό το ολοκλήρωσε ο γιος του Κώνστας γι’ αυτό και ονομάστηκε «Κώνστα-μονή».
Σε κάθε περίπτωση όλα είναι υποθέσεις καθώς το μεγαλύτερο μέρος του παλαιού αρχείου της μονής έχει καταστραφεί, έτσι η άντληση ιστορικών πληροφοριών γίνεται μόνο μέσα από αναφορές εγγράφων άλλων μοναστηριών του Αγίου Όρους.
Η ιστορική πορεία της Μονής Κωνσταμονίτου έχει πολλά κοινά σημεία με αυτήν των υπόλοιπων μοναστηριών του Αγίου Όρους με πολλές καταστροφές και δοκιμασίες.
Όμως με την βοήθεια της Παναγίας και του προστάτη της μονής Αγίου Στεφάνου κατάφερνε πάντα να ορθοποδήσει.
Στο τέλος του 13ου αιώνα Καταλανοί μισθοφόροι του Ενωτικού Πατριάρχη Βέκκου και στρατεύματα του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου πυρπόλησαν το μοναστήρι, γιατί επιδίωκαν την υποταγή της ορθόδοξης εκκλησίας στη αυθεντία του Πάπα.
Όμως η Μονή Κωνσταμονίτου θα ανασυγκροτηθεί και πάλι με τις δωρεές του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου και της πριγκίπισσας της Σερβίας Άννας της Φιλανθρωπινής.
Το μοναστήρι μετά από πυρκαγιά θα ενισχυθεί εκ νέου από τον Μανουήλ Παλαιολόγο και τον Σέρβο ηγεμόνα Γεώργιο Βράνκοβιτς.
Στο Γ΄ Τυπικό του Αγίου Όρους, στα τέλη 14ου αιώνα, η Ιερά Μονή Κωνσταμονίτου κατείχε την 16η θέση μεταξύ των 25 Αγιορείτικων Μονών εκείνης της περιόδου.
Ένας ακόμη ευεργέτης ήταν τον 15ο αιώνα ο Σέρβος αρχιστράτηγος Ράντιτς ο οποίος όταν παραιτήθηκε από το στράτευμα έγινε εδώ μοναχός με το όνομα Ρωμανός και δώρισε στη μονή την περιουσία του. Το μοναστήρι γνώρισε ημέρες ακμής μέχρι την άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Η περίοδος της τουρκοκρατίας όμως θα φέρει νέα δεινά στην μονή αλλά και σε όλο το Άγιο Όρος.
Η σκληρή τουρκική φορολογία θα αναγκάσει την Μονή Κωνσταμονίτου να δανεισθεί χρήματα από εβραίους και να έρθει αντιμέτωπη με την χρεωκοπία, φτάνοντας σε μαρασμό.
Ακόμη ένας ευεργέτης θεωρείται ο Γάλλος πρόξενος Ant. Armand ο οποίος γύρω στο 1705 έσωσε την μονή από την εκμετάλλευση και την πίεση που της ασκούσαν οι κληρονόμοι ενός εβραίου τοκογλύφου.
Σταθμός στην ιστορία της μοναστηριού θεωρείται το έτος 1818 κατά το οποίο αρχίζει σημαντική ανασυγκρότηση της, επί ηγουμενίας Χρύσανθου.
Τον Χρύσανθο θα βοηθήσει πολύ η χριστιανή γυναίκα του Αλή Πασά των Ιωαννίνων Κυρά Βασιλική, με δαπάνες της οποίας θα ανοικοδομηθεί μεγάλο μέρος της μονής κατά τα έτη 1819-1820.
Το έργο του Χρύσανθου ανέλαβε να ολοκληρώσει ο δραστήριος ηγούμενος Συμεών ο Σταγειρίτης ο οποίος το 1867 ανοικοδόμησε το Καθολικό και μετά τη βόρεια πτέρυγα.
Την περίοδο αυτή βοήθησαν πολύ οι έρανοι που έγιναν στην ορθόδοξη Ρωσία και οι συγκεντρώσεις δωρεών από τους ομόδοξους πιστούς.
Το 1979 στην Ιερά Μονή Κωνσταμονίτου κατέφτασε συνοδεία από τη Ιερά Μονή Φιλοθέου, η οποία την επάνδρωσε με ηγούμενο τον Αγάθωνα.
Το Καθολικό της Ιεράς Μονής Κωνσταμονίτου, είναι από τα νεώτερα του Αγίου Όρους, και είναι αφιερωμένο στον πρωτομάρτυρα Στέφανο.
Ανεγέρθη το 1867 από τον ηγούμενο της μονής Συμεών Σταγειρίτη και είναι το 4ο στην σειρά Καθολικό που οικοδομήθηκε στην ίδια θέση πάνω στα θεμέλια των προηγούμενων.
Πρόκειται για ναό αθωνικού τύπου που δεσπόζει στο κέντρο της αυλής έχοντας 8 μολυβδοσκέπαστους τρούλους, με τον κεντρικό να είναι ο μεγαλύτερος.
Το Καθολικό δεν είναι τοιχογραφημένο εκτός από ένα μικρό τμήμα του κεντρικού θόλου. Το κενό των τοιχογραφιών αναπληρώνει το πλήθος των φορητών εικόνων, με κάποιες από αυτές να έχουν μεγάλη λατρευτική και ιστορική αξία.
Το κτίσμα της Τράπεζας της Μονής Κωνσταμονίτου βρίσκεται απέναντι από την είσοδο του Καθολικού, στην θέση παλαιότερου κτίσματος από το οποίο δεν διασώθηκαν οι τοιχογραφίες.
Είναι χτισμένη το 1871, με λιτό ύφος και η οροφή της αποτελείται από ξύλινο διάκοσμο.
Η Μονή Κωνσταμονίτου δεν διαθέτει φιάλη αγιασμού, όπως έχουν τα περισσότερα μοναστήρια του Αγίου Όρους.
Τα παρεκκλήσια της Μονής Κωνσταμονίτου είναι 9 στο σύνολο, από τα οποία τα 4 είναι μέσα στον αύλειο χώρο της και τα υπόλοιπα 5 εκτός.
Στο σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Κωνσταμονίτου θησαυρίζονται πολλά κειμήλια, όπως ιερά άμφια, χρυσές ή ασημένιες σφραγίδες και διάφορα πολύτιμα αντικείμενα λατρείας.
Στα κειμήλια συγκαταλέγονται ένας βυζαντινός σταυρός εξαίρετης τέχνης με κομμάτι Τίμιου Ξύλου, και ένας παλαιολόγιος κεντητός Επιτάφιος, από τους λιγοστούς του Αγίου Όρους.
Το 1820 δωρίθηκε στην μοναστήρι από την Κυρά Βασιλική, την σύζυγο το Αλή Πασά, ένα αργυρόχρυσο ευαγγέλιο, το οποίο φιλοτεχνήθηκε στην Ήπειρο.
Κατά την ακολουθία του αποδείπνου ο προσκυνητής μπορεί να προσκυνήσει ιερά λείψανα πολλών αγίων μέσα σε θαυμάσιες λειψανοθήκες, όπως το δεξί χέρι του πολιούχου και προστάτη της μονής Αρχιδιακόνου Στέφανου.
Υπάρχουν τίμια λείψανα πολλών ακόμη αγίων όπως Παντελεήμονος, Κοσμά και Δαμιανού, Κωνσταντίνου, του Απόστολου Ανδρέα και άλλα.
Εικονοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Κωνσταμονίτου αποτελεί το ίδιο το Καθολικό, καθώς εκεί φυλάσσονται πολλές σπουδαίες φορητές εικόνες, διαφόρων εποχών.
Μία από αυτές είναι η θαυματουργή εικόνα του προστάτη της μονής, αγίου Στεφάνου. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα αυτή έφτασε θαυματουργικώς στο μοναστήρι από τα Ιεροσόλυμα και φέρει επάνω της ίχνη από την εικονομαχική διαμάχη.
Άλλη μία αξιόλογη εικόνα είναι αυτή της Παναγίας της «Οδηγήτριας», την οποία δώρισε στην μονή η πριγκίπισσα της Σερβίας Άννα η Φιλανθρωπινή περί το 1360.
Η 3η αξιόλογη εικόνα είναι αυτή της Παναγίας της «Αντιφωνήτριας», η πρωτότυπη εκδοχή της οποίας είναι μία τοιχογραφία στην Μονή Βατοπαιδίου.
Η εικόνα της Θεοτόκου «Οδηγήτριας» συνδέεται με ένα θαύμα στην Μονή Κωνσταμονίτου που έγινε το 1020.
Ήταν παραμονή του μεγάλου εορτασμού της ανακομιδής του λειψάνου του πολιούχου της μονής Αγίου Στεφάνου όταν θαυματουργικώς γέμισε το άδειο πιθάρι της μονής με λάδι.
Η βιβλιοθήκη της Μονής Κωνσταμονίτου αρχικά στεγαζόταν σε χώρο πάνω από τον νάρθηκα του Καθολικού, όπως θέλει η παλαιά παράδοση του Αγίου Όρους, όμως η καινούργια στεγάζεται πλέον σε χώρο κάτω από το ηγουμενείο.
Στην συλλογή της υπάρχουν 111 χειρόγραφοι κώδικες από τους οποίους οι 14 είναι περγαμηνοί. Ανάμεσά τους υπάρχει και ένας παλίμψηστος κώδικας που είναι ευαγγέλιο 14ου αιώνα, στον οποίο το αρχικό σβησμένο κείμενο είναι 12ου αιώνα και περιέχει βίους αγίων.
Εδώ φυλάσσεται και το αρχείο της μονής, το οποίο περιλαμβάνει κτητορικά έγγραφα, όπως χρυσόβουλα, πατριαρχικά σιγίλλια κτλ.
Υπάρχουν επίσης και πολλές φωτογραφίες αρχείων που αφορούν την μονή, τα πρωτότυπα των οποίων σώζονται στις βιβλιοθήκες άλλων αγιορείτικων μοναστηριών.
Πλούσια είναι και η συλλογή των έντυπων βιβλίων, από τα οποία τα 100 περίπου είναι παλαίτυπα.
Η πρώτη ελληνική έκδοση που έχει εντοπίσει στη Μονή Κωνσταμονίτου ο Θωμάς Παπαδόπουλος στις «Βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους» είναι ένα Πεντηκοστάριον του 1552.