Ιερά Μονή Ξενοφώντος - Άγιον Όρος

Κοσμούμενη από την αρχιτεκτονική της λιτότητα και την αγέρωχη γοητεία, αποπνέει μιαν αίσθηση μυστηρίου και αγαλλίασης

Παίρνοντας το καραβάκι της γραμμής Ουρανούπολη-Δάφνη το 2ο μοναστήρι που συναντά ο επισκέπτης παραπλέοντας προς τον νότο είναι η Ιερά Μονή Ξενοφώντος η οποία μοιάζει να αναδύεται από την θάλασσα.

Ορθώνεται στην νοτιοδυτική πλευρά της αθωνικής χερσονήσου, σε μία καταπράσινη τοποθεσία, ανάμεσα στις μονές Δοχειαρίου και Αγίου Παντελεήμονος.

Εύκολα μπορεί κάποιος να διακρίνει την επέκταση της μονής προς βορρά που έγινε στις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε και υπερδιπλασιάστηκε η έκτασή της.

Στην ευρύχωρη αυλή του μοναστηριού, οι λεμονιές, οι νεραντζιές, οι φοίνικες και η μικρή λιμνούλα συνθέτουν ένα γραφικό σκηνικό.

Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια του Αγίου Όρους, καθώς η ίδρυσή του τοποθετείται στα τέλη του 10ου αιώνα από τον Όσιο Ξενοφώντα.

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος πανηγυρίζει στις 23 Απριλίου στην μνήμη του Αγίου Γεωργίου και κατατάσσεται 16η στην ιεραρχία των 20 αγιορείτικων μοναστηριών, αμέσως μετά την Μονή Σταυρονικήτα.

Το μοναστήρι λειτουργεί κοινοβιακά, χωρίς καμία παύση, από το 1784 με Σιγίλλιο του Πατριάρχη Γαβριήλ Δ΄.

Ηγούμενός της Μονής Ξενοφώντος για πάνω από 4 δεκαετίες είναι ο Αρχιμανδρίτης Αλέξιος. Στο μοναστήρι υπάγονται η Σκήτη του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, 4 Καθίσματα κα 2 κελιά.

Το μοναστήρι ιδρύθηκε ως Μονή Αγίου Γεωργίου στα τέλη του 10ου αιώνα, την ίδια περίοδο με την Μονή Μεγίστης Λαύρας, από τον Όσιο Ξενοφώντα ο οποίος ήταν σύγχρονος του Αγίου Αθανασίου του Αθωνίτη.

Η πρώτη υπογραφή του Ξενοφώντα σε επίσημο έγγραφο εντοπίζεται το 998 στο οποίο υπογράφει ως «Ξενοφών μοναχός και Ηγούμενος της μονής του Αγίου Γεωργίου».

Πρόκειται για ένα έγγραφο το οποίο διαχώριζε τα σύνορα της Μονής Βατοπαιδίου από αυτά της Μονής Αλυπίου και το πρωτότυπο φυλάσσεται μέχρι σήμερα στην Μονή Βατοπαιδίου.

Η μονή πρωτοεμφανίζεται με το προσωνύμιο «Ξενοφώντος» στις αρχές του 11ου αιώνα, μετά την κοίμηση του ιδρυτή, κάτι που δηλώνει την πιθανή οσιακή μορφή του Ξενοφώντα.

Στην χιλιετή ιστορία της, η Ιερά Μονή Ξενοφώντος γνώρισε ημέρες δόξας αλλά και ημέρες παρακμής.

Πολλοί αυτοκράτορες του Βυζαντίου βοήθησαν το μοναστήρι και κατά την ίδρυσή του αλλά και όταν ήταν σε δυσχερή οικονομική κατάσταση.

Ανάμεσα σε αυτούς συγκαταλέγεται ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄, γνωστός ως Βουλγαροκτόνος, ο οποίος δώρισε στο μοναστήρι την Μονή Ιερομνήμονος.

Στα χρόνια του Αυτοκράτορα Νικηφόρου Βοτανειάτη, 1078 με 1081 εγκαταστάθηκε στην Μονή Ξενοφώντος ο Στέφανος ο «ευνούχος» που ήταν ανώτερος δικαστικός της αυτοκρατορίας, διέθετε υψηλό πολιτικό κύρος και διατηρούσε σχέσεις εμπιστοσύνης με την αυτοκρατορική αυλή.

Ο Στέφανος που είχε φέρει μαζί του στο μοναστήρι τρεις ανήλικους συγγενείς του, έγινε αρχικά μοναχός και λίγο αργότερα έγινε ηγούμενος μετονομαζόμενος πλέον σε Συμεών. Σύμφωνα με έγγραφο του 1089, ο Συμεών έφερε στο μοναστήρι ένα μεγάλο χρηματικό ποσό μέρος του οποίου ήταν δικό του, ενώ το υπόλοιπο προέρχονταν από δωρεά του αυτοκράτορα Νικηφόρου Βοτανειάτη.

Ο νέος κτίτορας ενίσχυσε καθοριστικά το μοναστήρι που το παρέλαβε σε άσχημη κατάσταση. Ανοικοδόμησε τα κτίρια της μονής και την προίκισε με κειμήλια, εικόνες κα βιβλία.

Επίσης πλούτισε την μονή με κτήματα, μετόχια και πολλά ζώα. Δεν άργησε όμως να εκδηλωθεί εχθρότητα προς τον Συμεών από τους παλαιούς μοναχούς και από την Ιερά Σύναξη του Αγίου Όρους.

Το γεγονός ότι οι συγγενείς του ήταν αγένειοι (χωρίς γένια) ως ανήλικοι και ο ίδιος αγένειος ως ευνούχος παραβίαζε τους αγιορείτικους κανονισμούς, καθώς επίσης και η εκτροφή θηλυκών ζώων, παραβίαζε το άβατο. Έτσι ο Συμεών και οι τρεις υποτακτικοί του εκδιώχθηκαν από το Άγιο Όρος.

Τότε ο Συμεών κατέφυγε στον παλιό του γνώριμο και φίλο Αλέξιο Α΄ Κομνηνό ο οποίος εντωμεταξύ ήταν πλέον αυτοκράτορας αφού διαδέχθηκε στον θρόνο τον Νικηφόρο Βοτανειάτη.

Ο Αλέξιος με επιστολή του πρόσταξε την επιστροφή του Συμεών στο μοναστήρι και η Ιερά Σύναξη αναγκάστηκε να εφαρμόσει τις βασιλικές εντολές. Ο Συμεών αποκαταστάθηκε στην ηγουμενία ολοκληρώνοντας το ανακαινιστικό του έργο.

Στις αρχές του 13ου αιώνα η Ιερά Μονή Ξενοφώντος βρέθηκε εκτεθειμένη εξαιτίας της παράλιας θέσης της και δοκιμάστηκε από πειρατικές επιδρομές. Λίγο αργότερα μισθοφόροι του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄, κατέστρεψαν το μοναστήρι επειδή οι μοναχοί αντιδρούσαν και δεν δεχόντουσαν την υποταγή της ορθόδοξης εκκλησίας μας στον Πάπα.

Οι καταστροφές συνεχίστηκαν και στις αρχές του 14ου αιώνα από Καταλανούς μισθοφόρους. Παρ’ όλα αυτά με την βοήθεια του Αγίου Γεωργίου και την εύνοια ορθόδοξων ηγεμόνων το μοναστήρι κατάφερε να ανασυγκροτηθεί και στα τέλη του 14ου αιώνα είχε την 8η θέση ανάμεσα σε 25 μονές.

Στα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας η Ιερά Μονή Ξενοφώντος δοκιμάστηκε σκληρά από την δυσβάστακτη φορολογία και από την δήμευση της ακίνητης περιουσίας της.

Το 1569 η μονή αναγκάστηκε να εξαγοράσει τα δημευμένα ακίνητά της παίρνοντας μεγάλα δάνεια. Το 1581 το χρέος της μονής ήταν τόσο μεγάλο που την κηδεμονία της ανέλαβε επίσημα η Ιερά Μονή Σίμωνος Πέτρας. Την περίοδο αυτή σημαντική ήταν η συμπαράσταση των ηγεμόνων της Μολδοβλαχίας.

Την ιδιορρυθμία που πρόβαλε ως λύση στις δυσμενείς συνθήκες της τουρκοκρατίας, ανέτρεψε για πρώτη φορά στα αγιορείτικα χρονικά το 1784 ο Παΐσιος ο Λέσβιος από τα Καυσοκαλύβια και επί της ηγουμενίας του η μονή γνώρισε μεγάλη πνευματική άνθηση.

Επέκτεινε το μοναστηριακό συγκρότημα και θεμελίωσε το νέο Καθολικό. Μετά τον θάνατο του Παΐσιου το πολυετές επεκτατικό έργο συνέχισε ο ηγούμενος Ιγνάτιος. Το 1817 μία μεγάλη πυρκαγιά έπληξε το μοναστήρι και κυρίως την καινούργια τότε πτέρυγα, όμως ο πρώην επίσκοπος Φιλόθεος την ανακατασκεύασε.

Το οικοδομικό πρόγραμμα διακόπηκε βίαια για κάποια χρόνια εξαιτίας της ενεργούς συμμετοχής της μονής στην επανάσταση του 1821 και στον αγώνα του Εμμανουήλ Παπά.

Το μοναστήρι τότε ερημώθηκε και δεν παρουσίασε σημαντική ακμή ακόμη και μετά την απελευθέρωση του Αγίου Όρους. Η παρακμή συνεχίστηκε με τα γεγονότα του 2ου παγκοσμίου πολέμου.

Η καθοδική πορεία της Μονής Ξενοφώντος έλαβε τέλος το 1976 με την εγκατάσταση νέας αδελφότητας και με ηγούμενο, μέχρι σήμερα, τον γέροντα Αλέξιο. Τον Οκτώβριο του 1998 έγινε λαμπρός εορτασμός για τα χίλια χρόνια μαρτυρημένου ιστορικού βίου της Μονής Ξενοφώντος.

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος έχει την ιδιαιτερότητα να έχει δύο Καθολικά τα οποία αμφότερα τιμούνται στην μνήμη του Αγίου Γεωργίου, κάτι που δεν το συναντάμε στα υπόλοιπα μοναστήρια του Αγίου Όρους.

Το παλιό Καθολικό της μονής είναι από τα μικρότερα του Αγίου Όρους και είναι κτίσμα του 10ου αιώνα. Είναι ιδιαίτερα επιβλητικό και κατανυκτικό και έχει τοιχογραφίες του κρητικού ζωγράφου Αντωνίου που χρονολογούνται το 1544. Το αξιόλογο ξυλόγλυπτο, επίχρυσο τέμπλο του είναι 17ου αιώνα.

Το νέο Καθολικό ολοκληρώθηκε μετά την ελληνική επανάσταση του 1821. Είναι το νεότερο και το πιο ευρύχωρο από όλα τα Καθολικά του Αγίου Όρους. Το εσωτερικό του ναού λούζεται στο φως που μπαίνει άπλετο από τα παράθυρα. Το τέμπλο του, είναι κατασκευασμένο από τηνιακά και αθωνικά μάρμαρα.

Δίπλα στο νέο Καθολικό βρίσκεται η μαρμάρινη Φιάλη αγιασμού από χιακό κόκκινο μάρμαρο. Η μονή διαθέτει δύο Τράπεζες, την παλιά και την καινούργια.

Η παλιά βρίσκεται απέναντι από την είσοδο του παλαιού Καθολικού και έχει τοιχογραφίες του 15ου αιώνα.

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος έχει δώδεκα Παρεκκλήσια. Από αυτά το αρχαιότερο είναι αυτό του Αγίου Δημητρίου, το οποίο αποτελεί μέρος του παλαιού Καθολικού και έχει τοιχογραφίες του 13ου αιώνα.

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος είναι προικισμένη με πολλά αξιόλογα κειμήλια όπως σταυροί με τεμάχιο Τίμιου Ξύλου και πολλά λειτουργικά σκεύη.

Ξεχωρίζουν ένα ανάγλυφο εικονίδιο της Μεταμόρφωσης σε στεατίτη λίθο του 13ου αιώνα και ένας χρυσοκέντητος επιτάφιος δώρο του ηγεμόνα της Βλαχίας Ιωάννη Καράτζη.

Υπάρχει επίσης ένα επιτραχήλιο κεντημένο από Μολδαβούς τεχνίτες στις αρχές του 16ου αιώνα με χρυσά και ασημένια νήματα το οποίο είχε δωρίσει στον Ξενοφώντα ο ηγέτης Βλαχίας Νιάγκοε Α΄ Μπασαράμπ.

Ο προσκυνητής έχει την ευλογία να προσκυνήσει πολλά Άγια Λείψανα, όπως: τμήμα του δεξιού χεριού του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου του Τροπαιοφόρου, μέρος από την κάρα του Αγίου Πρωτομάρτυρος Στεφάνου, το δεξί χέρι της Αγίας Μαρίνης, λείψανο του Αγίου Ξενοφώντος, το δεξιό πέλμα του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος και πολλών άλλων Αγίων.

Στην Ιερά Μονή Ξενοφώντος υπάρχει πλήθος από φορητές εικόνες, αρκετές από αυτές βυζαντινές, πολλές σπουδαίες μεταβυζαντινές και πολλές νεώτερες.

Ξεχωρίζουν οι δύο ψηφιδωτές εικόνες του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Δημητρίου. Στο Καθολικό διασώζεται η εικόνα της Παναγίας της Κεχαριτωμένης 13ου αιώνα αλλά και η εφέστιος εικόνα του μοναστηριού η Παναγία η «Οδηγήτρια» 14ου αιώνα η οποία συνδέεται με την εξής ιστορία.

Μέχρι το 1730 η θαυματουργή εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου της Οδηγήτριας βρισκόταν στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου.

Τον Οκτώβρη του ίδιου έτους η εικόνα εξαφανίστηκε από την μονή μυστηριωδώς παρότι οι πύλες ήταν κλειδωμένες και βρέθηκε στην Ιερά Μονή Ξενοφώντος.

Όλοι απέδωσαν το συμβάν αυτό σε κλοπή. Η Μονή Βατοπαιδίου πήρε πίσω στην κατοχή της την εικόνα, λαμβάνοντας αυτή τη φορά πολύ πιο αυστηρά μέτρα για την φύλαξή της.

Όμως η εικόνα μεταφέρθηκε και πάλι θαυματουργικώς στην Μονή Ξενοφώντος. Τότε οι Βατοπαιδινοί κατάλαβαν ότι πρόκειται για θαύμα και υπάκουσαν στο θέλημα της Θεοτόκου.

Από το τότε η εικόνα είναι στην κυριότητα της Μονής Ξενοφώντος και τελεί πολλά θαύματα όπως για παράδειγμα ευλογεί τα άτεκνα ζευγάρια.

Η Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Ξενοφώντος είναι αξιόλογη σήμερα αν και επλήγη από την πυρκαγιά του 1817.

Στην συλλογή της υπάρχουν περισσότεροι από 500 χειρόγραφοι κώδικες, από τους οποίους οι 8 είναι από περγαμηνή και τα τρία είναι ειλητάρια.

Ανάμεσά τους υπάρχει και σημαντικός αριθμός μουσικών χειρογράφων. Το σημαντικότερο χειρόγραφο του μοναστηριού είναι ένα τετραευαγγέλιο του 1554 το οποίο ήταν δώρο του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Αλέξανδρου Λαπουσνεάνου.

Το ευαγγέλιο αυτό είναι περγαμηνό και εξ ολοκλήρου κοσμημένο με ασήμι και χρυσό. Στην μπροστινή του όψη έχει παραστάσεις της Ανάστασης και στην πίσω πλευρά απεικονίζεται ο Άγιος Γεώργιος.

Η βιβλιοθήκη έχει επίσης πολλά ιστορικά αρχειακά έγγραφα αλλά και πάνω από 15.000 έντυπα βιβλία νεότερων εκδόσεων. Στα έντυπα βιβλία υπάρχει και μια συλλογή 1000 περίπου τίτλων από παλαίτυπα της περιόδου 1530–1799.

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος στο Άγιον Όρος είναι γνωστή για την παραγωγή υψηλής ποιότητας μοναστηριακών προϊόντων που αγκαλιάζουν την πνευματική κληρονομιά.

Τα κρασιά της αποπνέουν τη γεύση της ευλογίας, τα θυμίαματα αποτελούν αρωματική προσφορά, τα κομποσχοίνια πλέκονται με αγάπη και πίστη, το μέλι αγγίζει τη γλυκιά απλότητα της φύσης, ενώ τα λουκούμια είναι μια γευστική αγκαλιά στην αυθεντική γεύση της παράδοσης.

Κάθε μοναστηριακό προϊόν της μονής Ξενοφώντος αποτελεί μια ευλογία και μια σταγόνα ιστορίας που ταξιδεύει στο χρόνο.

Φαξ : 23770 23631

Τηλέφωνο : 23770 23633

Website : www.imxenophontos.eu

E-mail: arhontariki@imxenophontos.gr

E-mail2: inxenofa@gmail.com

Η Ιερά Μονή Ξενοφώντος, κοσμούμενη από την αρχιτεκτονική της λιτότητα και την αγέρωχη γοητεία, αποπνέει μιαν αίσθηση μυστηρίου και αγαλλίασης. Ο ήχος των κύμβαλων συνδέεται με τον αναδυόμενο ήλιο, ενώ οι ψαλμωδίες διαπερνούν την αγνή ατμόσφαιρα, δημιουργώντας έναν χορό μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος. Εδώ, η σιωπή είναι γλώσσα που ομιλεί με την απόλυτη ειλικρίνεια της πνευματικής αφοσίωσης.