Ιερά Μονή Διονυσίου - Άγιον Όρος
Από τον αρσανά της μονής, ακολουθώντας ένα ανηφορικό καλντερίμι μήκους 500 μέτρων, φτάνουμε στην κεντρική είσοδο του μοναστηριακού συγκροτήματος της Ιεράς Μονής Οσίου Διονυσίου.
Η Μονή Διονυσίου βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του Αγίου Όρους μεταξύ των μονών του Αγίου Γρηγορίου και του Αγίου Παύλου. Σε κοντινή απόσταση ρέει ο χείμαρρος Αεροπόταμος, του οποίου η κοίτη καταλήγει στο μικρό λιμάνι του μοναστηριού.
Πρόκειται για μία τολμηρή αρχιτεκτονική κατασκευή, πάνω σε έναν στενό και απόκρημνο βράχο ύψους 80 μέτρων γι’ αυτό και στα παλαιότερα κείμενα το μοναστήρι αναφέρεται συχνά με το όνομα «Νέα Πέτρα».
Η ίδρυση της μονής τοποθετείται χρονικά στο δεύτερο μισό του 14ου αιώνα και εορτάζεται πανηγυρικά στις 24 Ιουνίου, στην Γέννηση του Τιμίου Προδρόμου. Η Ιερά Μονή Οσίου Διονυσίου κατέχει την 5η θέση, μετά την Μονή Χιλανδαρίου, στη σειρά ιεραρχίας των 20 αθωνικών μοναστηριών και ηγούμενος της μονής σήμερα είναι ο Αρχιμανδρίτης Γέρων Πέτρος.
Ο Όσιος Διονύσιος γεννήθηκε στο χωριό Κορυσό της Καστοριάς, από γονείς ευσεβείς αγρότες. Σε νεαρή ηλικία, πήγε στο Άγιο Όρος, στη Μονή Φιλοθέου, όπου ηγούμενος ήταν ο αδελφός του ο Θεοδόσιος.
Μετά την χειροτονία του σε Πρεσβύτερο, κάπου στα τέλη της δεκαετίας του 1360, ο Διονύσιος μετοίκησε για άσκηση μαζί με λίγους μαθητές του σε ένα βουνό της αθωνικής χερσονήσου, που λέγεται Μικρός Άθως.
Εκεί έχτισε κάποια κελιά και οραματιζόταν να τα επεκτείνει ώστε να ιδρύσει ένα ορθόδοξο μοναστήρι, αλλά δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να υλοποιήσει αυτό το εγχείρημα.
Το 1370 ο Θεοδόσιος χειροτονήθηκε μητροπολίτης Τραπεζούντας και τότε ο μοναχός Διονύσιος ζήτησε από τον μητροπολίτη αδελφό του να μεσολαβήσει ώστε να συναντήσει στην Τραπεζούντα τον αυτοκράτορα Αλέξιο Γ΄, το οποίο και έγινε.
Ο Αλέξιος Γ΄ εκτίμησε πολύ την αρετή του Διονυσίου και ενέκρινε την ανέγερση της μονής, αφιερωμένη στον Τίμιο Πρόδρομο, προσφέροντας γενναιόδωρη χρηματική ενίσχυση.
Μάλιστα ο Όσιος Διονύσιος εξασφάλισε ετήσια επιχορήγηση με τον όρο να λάβει επίσημα η μονή το όνομα της μεγάλης αυτοκρατορικής δυναστείας και να καλείται «Μονή του Μεγάλου Κομνηνού».
Όλα αυτά κατοχυρώθηκαν με Χρυσόβουλλο το 1375 το οποίο εξέδωσε ο Αλέξιος Γ΄ και σώζεται ατόφιο έως και σήμερα στην μονή, φυλασσόμενο μέσα σε σιδερένιο κιβώτιο που επιδεικνύεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
Ο Όσιος Διονύσιος αρκετά χρόνια αργότερα επισκέφτηκε ξανά την Τραπεζούντα, για να ζητήσει επιπλέον βοήθεια από τον αυτοκράτορα, εξαιτίας καταστροφών στην μονή από λεηλασίες. Ωστόσο δεν επέστρεψε ποτέ στο Άγιο Όρος, αφού αρρώστησε και πέθανε εκεί.
Το 1389 ο πατριάρχης Αντώνιος Δ΄ με σιγίλλιο ανακήρυξε την μονή «πατριαρχική», προσδίδοντάς της με αυτόν τον τρόπο αυτόνομη οντότητα.
Την ευεργετική πολιτική του Κομνηνού θα συνεχίσουν και οι Παλαιολόγοι, αλλά και αργότερα στην τουρκοκρατία κάποιοι ηγεμόνες της Μολδοβλαχίας.
Το 1535 η μονή θα πληγεί από μία πολύ ισχυρή πυρκαγιά, η οποία θα καταστρέψει και το Καθολικό της, όμως με την βοήθεια του Πέτρου Ράρες, που ήταν «βοεβόδας» (στρατιωτικός ηγέτης) της Μολδαβίας θα ανοικοδομηθεί ένα μεγάλο μέρος της.
Μία από τις λαμπρότερες προσωπικότητες που πέρασαν από την Μονή Οσίου Διονυσίου είναι ο Άγιος Νήφων ο οποίος ήταν Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και ασκήτευσε στο μοναστήρι στα τέλη του 15ου και στις αρχές του 16ου αιώνα.
Ο Άγιος Νήφων φρόντισε πολύ για την αύξηση των οικοδομημάτων και τον πλουτισμό της μονής με κειμήλια και ιερά σκεύη.
Αργότερα, η επανάσταση του 1821 είχε ως αποτέλεσμα την προσωρινή ερήμωσή της Ιεράς Μονής Οσίου Διονυσίου.
Η αρχιτεκτονική δομή της Ιεράς Μονής Οσίου Διονυσίου είναι διαφορετική σε σχέση με τα υπόλοιπα μοναστήρια του Αγίου Όρους, εξαιτίας του περιορισμένου χώρου της μονής.
Εδώ βλέπουμε την απουσία της μεγάλης αυλής στο κέντρο, αλλά και την έλλειψη της Φιάλης αγιασμού.
Το Καθολικό της μονής τιμάται στη Γέννηση του Τιμίου Προδρόμου και το αρχικό κτίσμα πρέπει να είναι του 1375, όμως ανακαινίστηκε λίγο μετά την μεγάλη πυρκαγιά του 1535. Διακοσμήθηκε το 1547 από τον Κρητικό Αγιογράφο Τζώρτζη και η δομή του ακολουθεί τον βυζαντινό αγιορείτικο τύπο της Ιεράς Μονής Μεγίστης Λαύρας.
Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 18ου αιώνα είναι επιχρυσωμένο ολόκληρο με καθαρό χρυσάφι. Η Τράπεζα είναι ενσωματωμένη στο Καθολικό της Μονής σε σχήμα Τ και δημιουργήθηκε τον 16ο αιώνα.
Σώζονται τοιχογραφίες της Τράπεζας από το 1603, οι οποίες έγιναν από τους ζωγράφους Δανιήλ και Μερκούριο. Το Καθολικό συνδέεται με την Τράπεζα μέσω μιας στοάς η οποία είναι τοιχογραφημένη με εντυπωσιακές σκηνές από τον κύκλο της Αποκάλυψης του Ιωάννη.
Τέτοιες προφητικές τοιχογραφίες υπάρχουν και σε άλλα μοναστήρια του Αγίου Όρους. Αυτές οι αθωνικές παραστάσεις καθιέρωσαν την Αποκάλυψη ως εικονογραφικό θέμα στην ορθόδοξη ζωγραφική. Το 1520 ανεγέρθηκε ο πύργος της μονής, ύψους 25 μέτρων.
Μέσα στον περίβολο της μονής υπάρχουν 7 παρεκκλήσια, και άλλα 6 έξω από την μονή. Επίσης αριστερά του Καθολικού υπάρχει το παρεκκλήσι της Παναγίας του «Ακαθίστου» στο οποίο σώζεται και η ομώνυμη θαυματουργή εικόνα.
Στο σκευοφυλάκιο της Ιεράς Μονής Οσίου Διονυσίου, φυλάσσονται πολλά ιερά κειμήλια, όπως η ανάγλυφη πλάκα από ελεφαντοστό στην οποία απεικονίζονται σκηνές από την σταύρωση του Κυρίου μας.
Εδώ σώζονται επίσης, ο σταυρός της Ελένης Παλαιολογίνας, θαυμάσιες λειψανοθήκες, χρυσοκέντητα σκεύη, εγκόλπια και πολλά ευαγγέλια, ανάμεσά στα οποία ξεχωρίζει ένα λειτουργικό ευαγγέλιο του 1201 με διακοσμημένη βιβλιοδεσία από σμάλτο.
Στους πολύτιμους ορθόδοξους θησαυρούς της Μονής Οσίου Διονυσίου ανήκουν τα ιερά λείψανα πολλών αγίων όπως, το δεξί χέρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, το δεξί χέρι του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος, η κάρα του Αγίου Πέτρου Αλεξανδρείας, η κάρα της Αγίας Θωμαΐδος, τεμάχια λειψάνων των Αγίων: Φωτίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως, Ευθυμίου του Ιβηρίτου, Πολυδώρου του Κύπριου και άλλα.
Επίσης υπάρχουν τα ιερά λείψανα του Οσίου Νήφωνος, ο οποίος εκοιμήθη στο μοναστήρι, που ευωδιάζουν και είναι τοποθετημένα σε πολυτελή θήκη.
Μία από τις παλαιότερες εικόνες της Παναγίας στην ορθόδοξη πίστη αλλά και η αρχαιότερη στο Άγιο Όρος είναι η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του «Ακαθίστου» ή «Μυροβλύτισσα», η οποία είναι κατασκευασμένη από κηρομαστίχη, και κατά καιρούς έχει αναβλύσει μύρο, γι’ αυτό και είναι δυσδιάκριτη.
Σύμφωνα με την παράδοση ο Πατριάρχης Σέργιος κρατούσε αυτήν την εικόνα όταν η Κωνσταντινούπολη πολιορκήθηκε από Αβαρούς και Σλάβους. Εδώ σώζεται επίσης και η θαυματουργή εικόνα του Τιμίου Προδρόμου, η οποία σώθηκε από την καταστροφική πυρκαγιά του 1535.
Η βιβλιοθήκη της Ιεράς Μονής Οσίου Διονυσίου αποτελεί μία από τις σημαντικότερες του Αγίου Όρους τόσο για τον μεγάλο αριθμό των αξιόλογων χειρογράφων και παλαιών εντύπων που κατέχει, όσο και για το περιεχόμενο και την πολύ καλή διατήρηση και συντήρησή της.
Αρκετά από τα πολύτιμα χειρόγραφα που κοσμούν σήμερα την βιβλιοθήκη της μονής γράφτηκαν πριν από την ίδρυσή της και περιήλθαν στην κατοχή της από δωρεές σε μεταγενέστερους αιώνες.
Στην κατοχή της Μονής Οσίου Διονυσίου βρίσκονται σήμερα περίπου 1.100 χειρόγραφοι κώδικες, από τους οποίους οι περισσότεροι είναι στα ελληνικά, εκτός από 6 που είναι στα σλαβονικά και ανάμεσά τους υπάρχουν και 27 ειλητάρια.
Η συλλογή με τα αρχέτυπα, τα παλαίτυπα, και τα έντυπα πριν το 1899 αγγίζει χονδρικά τον αριθμό 3800. Η σπανιότητα και η σπουδαιότητα των εντύπων αυτής της μικρής σχετικά συλλογής την κατατάσσουν μέσα στις σημαντικότερες βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους.