Άξιoν Εστίν
Καρυές - Ιερός Ναός Πρωτάτου

Η εφέστια εικόνα του Αγίου Όρους «΄Άξιον εστίν» που βρίσκεται στον ιερό ναό του Πρωτάτου, έλαβε την ονομασία της από θαυμαστό γεγονός, που συνέβη στο Παντοκρατορινό κελλί της Κοιμήσεως της Θεοτόκου κατά το έτος 982. Το κελλί αυτό βρισκεται σε λάκκωμα που σχηματίζεται στα βόρεια των Καρυών. 'Εκεί κατοικούσε κάποιος ευλαβής ιερομόναχος με τον υποτακτικό του.
Ο ιερομοναχος αυτός πήγε κατά τη συνήθειά του κάποιο απόγευμα Σαββάτου στην αγρυπνία, που γινόταν στον ιερό Ναό του Πρωτατου των Καρυών. Ο υποτακτικός, που παρέμεινε στο κελλί, δέχθηκε αργα το βράδυ την επίσκεψη άγνωστου μοναχού, που έμεινε την νυκτα εκεί.
Όταν σηκώθηκαν για την ακολουθία του ῎Ορθρου και έφθασαν στην «Τιμιωτέραν», ο άγνωστος μοναχός δεν περιοριζόταν στον παλιό αυτόν ύμνο του αγίου Κοσμά, αλλά τον έψαλλε, αφού προέτασσε το «Άξιόν εστιν ως αληθώς μακαρίζειν σε την Θεοτόκον, την αειμακαριστον και παναμώμητον και Μητέρα του Θεού ημων». Στον εκπληκτο υποτακτικό, που ζήτησε να μάθει τον νέο αυτον ύμνο, δεχθηκε προθυμα να ανταποκριθεί ο επισκέπτης.
Κι επειδη δεν βρεθηκε στο κελλί χαρτί και μελάνι, έφερε ο υποτακτικος μια πλακα, όπου ο επισκέπτης έγραψε με το δάκτυλό του τον υμνο « Άξιον εστιν...», σαν να χάραζε γραμματα σε απαλό πηλό. Άκολούθως είπε στον υποτακτικο να ψάλλουν έτσι εφεξής, και έγινε άφαντος· ήταν ο 'Αρχάγγελος Γαβριήλ.
Η αγγελοχάρακτη πλάκα επιδείχθηκε στους Γεροντες των Καρυών, οι οποίοι και την απέστειλαν στην Κωνσταντινούπολη με σχετικά γράμματα προς τον Πατριάρχη και τον Αυτοκράτορα. Η εικονα της Θεοτοκου μεταφερθηκε από το κελλί στο Πρωτάτο, όπου και τοποθετήθηκε ως επίσκοπος στο Συνθρονο του ιερού βήματος.
Το κελλί, όπου έγινε το θαύμα, έλαβε την προσωνυμία «Άξιον εστίν», ενώ το λάκκωμα, όπου βρισκεται αυτό, ονομάζεται «Λακκος του Άδειν», δηλαδή του «ψαλλειν», γιατί εκεί εψάλη για πρώτη φορά ο Θεομητορικός αυτός ύμνος. Κι επειδή, όπως φαίνεται, το θαύμα αυτό έγινε στις ένδεκα 'Ιουνίου, οι Πατέρες κάθε χρόνο κατά την ημέρα αυτή τελούσαν σύναξη και Θεία Λειτουργία στον Λάκκο του Άδειν.
Εξάλλου κάθε Δευτέρα της Διακαινισίμου η ιερή αυτή εικόνα λιτανεύεται στην περιοχή των Καρυών, ενώ σε άλλες εορτές τοποθετείται δίπλα στον βορειοανατολικό κίονα του καθολικού. Πολλές φορές μεταφέρθηκε για προσκύνηση και αγιασμό των πιστών στην Αθήνα την Θεσσαλονίκη, όπως και στην Κύπρο.
Ἄξιόν ἐστιν ὡς ἀληθῶς,
μακαρίζειν σε τὴν Θεοτόκον,
τὴν ἀειμακάριστον καὶ παναμώμητον
καὶ μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν.
Τὴν τιμιωτέραν τῶν Χερουβεὶμ
καὶ ἐνδοξοτέραν ἀσυγκρίτως τῶν Σεραφείμ,
τὴν ἀδιαφθόρως Θεὸν Λόγον τεκοῦσαν,
τὴν ὄντως Θεοτόκον,
σὲ μεγαλύνομεν.